Kriz ve Fırsat

Başbakan haklı, krizden fırsat yaratılabilir. Ama onun zannettiği gibi değil.  Bazı ülkelerin deneylerinden yararlanarak şöyle bir şeyler önerebiliriz

İç pazara öncelik…

Önce, bu krizin geçici bir sarsıntı olmadığını, ihracata (özellikle de ithal girdisiyle), iç talebin dış kaynakla finansmanına dayalı büyüme modelinin tükendiğini görmemiz gerekiyor.

Kredi köpüğü sönerken, bu modelde ısrar edildikçe hem işsizlik artıyor, hem de, kriz sermayenin üretici kesimlerini imha ediyor. Türkiye kapitalizminin yola devam edebilmesi için sanayi ve tarım modellerinin/rejimlerinin değişmesi gerekir. Yeni model öncelikle, iç pazarın genişlemesini, gıda egemenliğini, ülke içi üretimin ve tüketimin desteklenmesini amaçlayan önlemleri içermelidir (Tayland).  Ancak, böyle bir modelin ülkenin dünya ekonomisine eklemlenme biçimlerini sorgulaması kaçınılmaz. Bu yeniden yapılanma, hem teknoloji hem de insan kaynakları açısından kendine özgün bir alt yapıyı, toplumsal duyarlılıklarda değişiklikleri gerektirecektir.

Bunları göz önüne alan bir proje, teknoloji, personel, kültür açısından uygun devlet kurumları ile desteklenmelidir. Örneğin DPT ve DİE gibi kurumların yeniden yapılandırılması gerekir.  Bu kurumlar (tabii ki meslek kuruluşlarıyla iletişim içinde) yaptıkları çalışmalarla hangi sektörlerin desteklenmesi hangilerini terk edilmesi gerektiğini, sermayenin ve emeğin hangi sektörlerden çıkarak hangilerin yöneleceğini saptayacak, hükümetlere yol göstereceklerdir (Güney Kore, Çin).

Tarım sektörü ise öncelikle gıda üretiminin artmasını, gıda egemenliğinin sağlanmasını amaçlayan tedbirlerle desteklenmelidir. Dahası, tarımsal nüfus yapısının güçlendirilmesi, orta ve küçük ölçekli çiftçilerin üretkenliklerinin arttırılması, buna uygun alt yapının kurulması da, hem çevrenin korunması hem de kentleşmenin yavaşlatılması açısından son derecede yararlı olacaktır. Ayrıca tarım üreticisinin küreselleşmenin etkilerinden korunması, maliyet, teknoloji, bilgi ve finansman açılarından desteklenmesi de gerekecektir (Tayland).

Kırda ve köy topluluklarında tarım dışı mal ve hizmet üretimi (el zanaatları, küçük sanayi, özel ihraç edilebilir tarım ürünleri, Turizm türleri) potansiyelinin de özellikle desteklenmesi, ürünlerinin pazarlanmasına yardımcı olunması gerekir (Tayland).

Dünya ekonomisiyle yeniden…

Bu tür tedbirleri düşünmeye başlayınca, hemen Türkiye’nin dünya ekonomisine bağlanma biçimlerinin gündeme geldiği, dış ticaret, döviz rejimlerinin iç piyasayı destekleyecek ve koruyacak biçimde düzenlenmesinin, sermaye giriş, çıkışının kurallara bağlanmasının gerekli olduğu görülüyor (Malezya).

Doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının da, “yeşil saha yatırımlarıyla” sınırlanması, gerektiğinde teşvik edilmesi, ancak, içerde yeni talep, ihracat geliri yaratmak, çevre koşullarına uygunluk, kaynakların sürdürülebilirliğinin korunması, teknoloji transferi koşullarına bağlanması gerekecektir (Çin).

Dış borç yapısı da yeniden düzenlenebilir, ya da bir programa bağlanabilir. Bunlar olmazsa toptan, veya kısmen silinmesi gündeme alınabilir (Arjantin).